Ymgyrch Sceptre 2021: Ydych chi’n gwybod sut i gael gwared ar hen gyllell cegin?

Mae’n anghyfreithlon:

• gwerthu cyllell i unrhyw un o dan 18 oed
• cario cyllell yn gyhoeddus heb reswm da, heblaw bod ganddo lafn sy’n plygu ag ymyl dorri 3 modfedd o hyd neu lai
• cario, prynu neu werthu unrhyw fath o gyllell sydd wedi’i wahardd
• defnyddio unrhyw gyllell mewn modd bygythiol (hyd yn oed cyllell cyfreithlon)

Nid yw cyllyll cloi’n cael eu hystyried yn gyllyll sy’n plygu, ac mae’n anghyfreithlon eu cario yn gyhoeddus heb reswm da.

• Mae gan gyllyll cloi lafnau y gellir eu cloi a'u hail-blygu dim ond trwy wasgu botwm
• Gall cyllyll cloi gynnwys cyllyll amlerfyn – arfau sydd hefyd yn cynnwys dyfeisiau eraill megis sgriwdreifer neu agorwr caniau

Mae’n anghyfreithlon dod â chleddyf â llafn crwm dros 50cm i mewn i’r DU, ei werthu, ei fenthyg, ei logi neu ei roi i rywun. Mae rhai eithriadau, megis henebion a chleddyfau a wnaed cyn 1954 gan ddilyn dulliau traddodiadol. 

Mae’n anghyfreithlon dod â’r canlynol i mewn i’r DU, eu gwerthu, eu llogi, eu menthyg neu eu rhoi i unrhyw un:

• cyllyll pili pala – lle mae’r llafn wedi’i guddio y tu mewn i garn sy’n hollti’n ddau o’i gwmpas
• cyllyll cuddiedig – lle mae’r llafn wedi ei guddio y tu mewn i rywbeth sy’n edrych fel gwrthrych cyffredin, megis bwcl belt, ffôn, brws neu finlliw
• cyllyll fflic – llafn wedi’i guddio mewn dolen sy’n saethu allan wrth wasgu botwm
• cyllyll â’u llafnau’n dod allan
• cyllyll llechwraidd –cyllyll neu sbigynnau sydd heb eu gwneud o fetel (heblaw pan maen nhw’n cael eu defnyddio adref, ar gyfer bwyd neu fel tegan)  
• cyllyll ‘sombi’ – cyllyll ag ymyl dorri, ymyl ddanheddog a delweddau neu eiriau sy’n awgrymu ei fod yn cael ei ddefnyddio ar gyfer trais
• cleddyfau, gan gynnwys cleddyfau samwrai – llafn crom dros 50cm  (gyda rhai eithriadau, megis henebion a chleddyfau a wnaed cyn 1954 gan ddilyn dulliau traddodiadol)
• ffyn-cleddyf – ffon gerdded wag sy’n cynnwys llafn
• dagrau gwthio
• pibau chwythu (‘chwythbib’)
• pastynau telesgopig – fe’u hestynnir yn awtomatig drwy wasgu botwm neu sbring yn y ddolen
• batonau – pastynau syth, pastynau â dolen ar yr ochr, neu bastynau clo-ffrithiant
• kubotan – cynhwysydd silindrog, yn dal pigau pigog
• shurikens (sydd hefyd yn cael eu galw’n ‘sêr marwolaeth’ neu’n ‘sêr taflu’)
• kusari-gama - cryman sydd ynghlwm wrth raff, wrth gordyn neu wrth wifren
• kyoketsu-shoge - cyllell fachyn sydd ynghlwm wrth raff, wrth gordyn neu wrth wifren
• kusari (neu ‘manrikigusari’) - pwysau sydd ynghlwm wrth raff, wrth gordyn neu wrth wifren
• crafangau llaw neu droed
• dyrnau haearn

Y gosb uchaf ar gyfer oedolyn sy’n cario cyllell yw 4 blynedd o garchar a dirwy diderfyn. Byddwch chi’n cael dedfryd o garchar os fyddwch chi’n cael eich euogfarnu fwy nag unwaith o gario cyllell.

Bydd biniau ildio cyllyll yn y gorsafoedd heddlu canlynol rhwng Tachwedd 15 i 22.

Unrhyw gyllell neu eitem â llafn sydd wedi’u gwahardd yn ôl y gyfraith.

Os ydych chi’n adnabod rhywun sy’n cario cyllell, hyd yn oed os yw’n ffrind, mab, merch, tad neu ewythr i chi, mae’n rhaid i chi ddeall bod cario cyllell yn erbyn y gyfraith. Nid yw’r ffaith bod eich brawd mawr neu’ch tad yn cario cyllell yn golygu nad oes unrhyw beth o’i le arno – mae cario cyllell a’i ddefnyddio dal yn drosedd. 

Dyma gyngor ar gyfer beth i’w wneud os ydych chi’n adnabod rhywun sy’n cario cyllell;

• Peidiwch byth â chredu y medrwch siarad â’r unigolyn sy’n cario arf a’i berswadio i beidio â’i ddefnyddio.
• Mae’n bosibl rhoi gwybod i’r heddlu am y mater yn syth. Peidiwch â meddwl eich bod chi’n hel clecs am eich ffrind neu rywun sy’n annwyl i chi – fe allech arbed bywyd.
• Peidiwch â cheisio cymryd y cyllell wrth blentyn, ffrind neu rywun sy’n annwyl i chi gan y gallai hyn ei wylltio a gall y sefyllfa waethygu a dod yn amhosibl ei rheoli.

Medrwch gyflwyno gwybodaeth i Crimestoppers Cymru yn ddienw drwy alw 0800 555 111.

Medrwch rannu gwybodaeth â Fearless yma. Nid tudalen ar gyfer adrodd am faterion brys neu droseddau sy’n digwydd ar y pryd yw hon.

Dewiswch amser tawel pan gewch chi ychydig o breifatrwydd. Os oes llawer o bobl yn y tŷ, fe allech siarad yn y car, wrth gerdded y ci, neu ar y ffordd i’r siopau. Gall helpu i osgoi adegau pan rydych chi’n gwybod y bydd eich plentyn yn debygol o fod yn flinedig neu’n newynog.

Sicrhewch eich plentyn ei fod yn medru bod yn onest â chi, a rhowch wybod iddo y byddwch chi’n ei gefnogi heb ei farnu sut bynnag y bo. 

Efallai bydd eich plentyn yn gyndyn neu’n ofnus i siarad i ddechrau – mae’n bwnc anodd.

Byddwch yn amyneddgar a cheisiwch beidio ag ymateb yn syth i’r hyn mae’n dweud wrthych. Gadewch iddo siarad cymaint ag y mae eisiau i gychwyn.

Anogwch eich plentyn i rannu ei ofnau a’i bryderon.

Gall rhannu eich ofnau eich hun helpu – dywedwch wrtho gymaint rydych chi’n poeni am ei ddiogelwch a’i ddyfodol.

Rhowch wybod iddo ei fod yn medru dewis beth mae’n gwneud, er nad yw o bosibl yn ymddangos felly.

Gwnewch eich plentyn yn ymwybodol o’r ffaith nad yw’r rhan fwyaf o bobl ifainc yn cario cyllell.

Rhowch wybod iddo fod gweithwyr ieuenctid a chymuned yn adrodd erbyn hyn bod llai o bobl ifainc yn cario cyllyll, a’i fod yn fwyfwy annerbyniol gwneud hynny.

Mae’n hawdd mynd yn emosiynol wrth drafod pwnc o’r fath, a gall eich plentyn gredu nad ydych chi’n gwybod dim am y mater, felly gall bach o waith paratoi fod o help mawr.

Cofiwch y canlynol:

• Mae’n anghyfreithlon i unrhyw un gario cyllell – hyd yn oed er mwyn amddiffyn ei hun, a hyd yn oed os yw’r gyllell yn eiddo i rywun arall, megis ffrind neu bartner.
• Gall cario cyllell olygu cael eich arestio, mynd i’r llys a chael cofnod troseddol, neu hyd yn oed ddedfryd o garchar.
• Nid yw 99% o bobl 10-29 oed yn cario cyllell
• Mae pobl sy’n cario arf yn fwy tebygol o orfod mynd i’r ysbyty gydag anaf a achoswyd gan drais.

Er mwyn darllen y ffeithiau, galwch heibio i wefannau megis Crimestoppers neu Fearless 

Anogwch eich plentyn i ystyried pwy fyddai’n cael ei effeithio pe bai’n cymryd rhan mewn troseddau cyllyll.

Sut mae’ch plentyn yn credu y byddech chi, ei dad-cu a’i fam-gu, neu ei frodyr a’i chwiorydd yn teimlo pe bai’n cael ei arestio neu ei anafu?

Os yw'n defnyddio cyllell yn erbyn rhywun, gallai eraill ddod i chwilio amdano a gallai hyn beryglu aelodau eraill o’r teulu.

Mae’n bosibl y cewch wybod am bethau gofidus am eich plentyn a’r pethau mae’n gysylltiedig â nhw.

Ceisiwch beidio â gorymateb, ond peidiwch â theimlo bod rhaid i chi ymdopi â hyn ar ben eich hun – mae cymorth ar gael.

Galwch heibio i No Knives, Better Lives neu Family Lives am gyngor, neu galwch Family Lives ar 0808 800 2222.

Ceisiwch siarad â rhieni eraill gerllaw a allai rannu’ch pryderon.

Mae’n drosedd gwerthu’r canlynol i unrhyw un:

• cyllyll fflic, cyllyll â’u llafnau’n dod allan, cyllyll bwcl belt
• ffyn-cleddyf sy’n cynnwys llafn

• dagrau gwthio, cyllyll pili pala
• kyotetsu shoge (cyllell fachyn sydd ynghlwm wrth raff, wrth gordyn neu wrth wifren)
• crafangau llaw neu droed, kybatan gwag â sbigynnau, shuriken neu seren farwolaeth
• kusari gama (cryman sydd ynghlwm wrth raff, wrth gordyn neu wrth wifren)

Nid yw’r gyfraith yn berthnasol ar gyfer y canlynol:

• cyllyll poced sy’n plygu os yw ymyl dorri’r llafn yn llai na 7.62cm (3 modfedd)
• cetris newydd ar gyfer raseli diogelwch, lle mae llai na 2mm o’r llafn mewn golwg

Mae’n drosedd gwerthu’r canlynol i unrhyw un o dan 18 oed:

• unrhyw gyllell, llafn cyllell neu llafn rasel
• unrhyw fwyell
• unrhyw eitem arall sydd â llafn neu big miniog ac sydd wedi’i wneud neu ei addasu ar gyfer achosi niwed i’r unigolyn

Mae’n drosedd hysbysebu cyllell mewn ffordd sy’n:

• awgrymu ei fod yn addas ar gyfer brwydro, i’w ddefnyddio fel arf i achosi anaf neu ofn anaf i’r unigolyn

NEU

• sy’n debygol o annog ymddygiad treisgar gan ddefnyddio’r gyllell fel arf

Mae eithriadau er mwyn caniatáu gwerthu eitemau o’r fath ar gyfer dibenion cyfreithlon, megis defnydd gan luoedd arfog, fel henebion neu fel eitemau ar gyfer casglwyr.

Er mwyn aros o fewn y gyfraith, dylech gyflwyno polisi cadarnhau oed a chael systemau effeithiol mewn grym ar gyfer atal gwerthu i bobl dan oed. Dylid gwirio’r systemau hyn yn rheolaidd a’u diweddaru yn ôl yr angen i adnabod ac unioni unrhyw broblemau er mwyn dal i fyny ag unrhyw ddatblygiadau mewn technoleg.

Mae nodweddion arfer gorau o system effeithiol yn cynnwys:

GWIRIADAU DILYSU OED:

Gofynnwch i bobl ifainc gyflwyno prawf o’u hoed bob amser. Mae gan y Llywodraeth Gynllun Safonau Prawf Oedran (PASS), sy’n cynnwys nifer o gyhoeddwyr cardiau. Medrwch fod yn hyderus bod cerdyn a gyhoeddwyd o dan y cynllun ac sydd â’r hologram PASS yn fath derbyniol o brawf o oedran. Dylai’r hologram fod yn rhan integrol o’r cerdyn, nid ychwanegyn.

Gellir derbyn pasbort neu drwydded yrru cerdyn-llun hefyd, ond gwnewch yn siŵr fod y cerdyn yn cyfateb â’r unigolyn sy’n ei ddefnyddio a bod y dyddiad geni’n dangos ei fod yn 18 oed neu hŷn.

Gellir defnyddio cardiau adnabod y fyddin fel prawf o oed, ond yn yr un modd â mathau eraill o brawf adnabod, gwnewch yn siŵr fod y llun yn cyfateb â’r unigolyn sy’n cyflwyno’r cerdyn, a gwiriwch y dyddiad geni. Cofiwch bod unigolion 16 a 17 oed sy’n gwasanaethu’n medru dal cardiau adnabod y fyddin.

Os nad yw’r unigolyn yn medru profi ei fod yn 18 oed neu hŷn, neu os oes gennych unrhyw amheuon, dylech wrthod gwerthu iddo.

GWEITHREDWCH BOLISI HERIO 21 NEU HERIO 25

Mae hyn yn golygu y gofynnir i’r unigolyn gadarnhau ei fod yn 18 oed neu hŷn os yw’n ymddangos yn iau na 21 neu 25 drwy ddangos prawf adnabod dilys.

HYFFORDDI STAFF

Gwnewch yn siŵr fod eich staff wedi derbyn hyfforddiant priodol. Dylent wybod pa gynnyrch sydd â chyfyngiad o ran oedran, beth yw’r cyfyngiad oedran, a’r camau gweithredu y mae’n rhaid iddynt gymryd os ydynt yn credu bod rhywun o dan oed yn ceisio prynu. Mae’n bwysig eich bod chi’n medru profi bod eich aelodau staff wedi deall yr hyn sy’n ofynnol ohonynt o dan y gyfraith. Gellir gwneud hyn drwy gadw cofnod o’r hyfforddiant a thrwy ofyn i aelodau staff arwyddo i ddweud eu bod nhw wedi ei ddeall.

CADWCH GOFNOD O WRTHODIADAU

Dylid cofnodi pob gwrthodiad (dyddiad, amser, digwyddiad a disgrifiad o’r prynwr posibl). Bydd cadw cofnod o wrthodiadau’n dangos eich bod chi’n gwrthod gwerthu’n weithredol a bod gennych system effeithiol mewn grym. Dylai’r rheolwr/perchennog wirio cofnodion er mwyn sicrhau fod pob aelod staff yn eu defnyddio.

CYNLLUN Y SIOP A’R FFORDD Y MAE’R CYNNYRCH WEDI’I OSOD

Dylech adnabod cynnyrch sydd â chyfyngiad o ran oedran ac ystyried eu symud yn agosach i’r cownter, neu hyd yn oed tu ôl i’r cownter. Ystyriwch arddangos pecynnau ffug fel bod yn rhaid i bobl ofyn am y cynnyrch os ydynt eisiau eu prynu.

ANOGWYR TIL

Gall fod yn bosibl i’ch til annog staff i wirio cyfyngiadau o ran oed. Fel arall, gellir gosod sticeri dros godau bar cynnyrch.

ARWYDDION

Arddangoswch bosteri sy’n dangos cyfyngiadau o ran oed a datganiad mewn perthynas â gwrthod gwerthu cynnyrch â chyfyngiad o ran oed. Gall hyn atal prynwyr posibl ac atgoffa aelodau staff.

GWERTHIANNAU AR-LEIN

Os ydych chi’n gwerthu ar-lein neu drwy gatalog, dylech sefydlu system sy’n medru dilysu oed prynwyr er mwyn sicrhau eu bod nhw’n 18 oed neu hŷn i brynu cyllell neu lafn.

Os ydych chi’n cyflawni trosedd o werthu i unigolyn o dan 18 oed, y gosb uchaf yw dirwy o £5,000 a chwe mis o garchar.

Os fyddwch chi’n cyflawni trosedd dros y ffordd y mae cyllell yn cael ei farchnata, y gosb uchaf yw dirwy a dwy flynedd o garchar.

Mae’r gyfraith yn cydnabod bod rhai diwydiannau a mathau o gyflogaeth sy’n golygu bod yn rhaid i gyflogai, gweithiwr neu aelod o staff i feddu ar gyllell neu wrthrych sydd, mewn rhai amgylchiadau, yn medru cael ei ystyried yn arf bygythiol. 

Byddai’n rhaid i chi amddiffyn honiad o feddu ar lafn drwy ddadlau bod y gyllell yn un o’r arfau ar gyfer eich diwydiant.

Mae cyllyll Stanley’n arfau cyffredin yn yr amgylchedd gwaith, a chyllell ar gyfer cogydd hefyd. 

Gellir cario cyllell boced sy’n plygu sydd â llafn sy’n llai na 3 modfedd o hyd yn gyfreithlon.  

Gall yr heddlu eich stopio a’ch cwestiynu ar unrhyw adeg – cânt eich chwilio gan ddibynnu ar y sefyllfa.

Rhaid bod swyddog cefnogi cymunedol yr heddlu (SCCH) mewn lifrai pan mae’n eich stopio a’ch cwestiynu. Does dim rhaid i swyddog heddlu fod mewn lifrai bob amser, ond os nad yw’n gwisgo lifrai, rhaid iddo ddangos ei gerdyn gwarant i chi.

Mae gan swyddog heddlu bwerau i’ch stopio a’ch chwilio os oes ganddo ‘sail resymol’ dros amau eich bod chi’n cario:

• cyffuriau anghyfreithlon
• arf
• eiddo sydd wedi’i ddwyn
• rhywbeth y gellid ei ddefnyddio er mwyn cyflawni trosedd, megis trosol

Medrwch ond cael eich stopio a’ch chwilio heb sail resymol os oes uwch swyddog heddlu wedi cymeradwyo hyn. Gall hyn ddigwydd:

• os amheuir y gallai trais difrifol ddigwydd
• os amheuir eich bod chi’n cario arf neu wedi defnyddio arf
• eich bod chi mewn lleoliad penodol, neu ardal benodol

Gallai swyddog heddlu eich stopio a holi’r canlynol:

• beth yw’ch enw
• eich rheswm dros fod yn yr ardal
• i ble rydych chi’n mynd

Does dim rhaid i chi stopio nac ateb unrhyw gwestiynau. Os nad ydych chi, a does dim rheswm arall dros eich amau, ni ellir defnyddio hyn fel yr unig reswm dros eich chwilio neu’ch arestio. 

Cyn i chi gael eich chwilio, mae’n rhaid i’r swyddog heddlu ddweud y canlynol wrthych:

• ei enw a’i orsaf heddlu
• beth mae’n disgwyl dod o hyd iddo, er enghraifft, cyffuriau
• y rheswm y mae eisiau’ch chwilio, er enghraifft, os yw’n ymddangos fel pe baech chi’n cuddio rhywbeth
• pam fod ganddo hawl gyfreithiol i’ch chwilio
• eich bod chi’n medru cael cofnod o’r chwiliad, ac os nad yw hyn yn bosibl ar y pryd, sut i gael copi

Gall swyddog heddlu ofyn i chi dynnu eich cot, siaced neu fenyg.

Efallai bydd y swyddog yn gofyn i chi dynnu dillad eraill ac unrhyw beth rydych chi’n ei wisgo am resymau crefyddol - er enghraifft, gorchudd neu dwrban. Os felly, mae’n rhaid iddo fynd â chi i rywle sydd allan o olwg y cyhoedd.

Os yw’r swyddog eisiau i chi dynnu mwy na siaced neu fenyg, rhaid iddo fod o’r un rhyw â chi.

Na, nid yw cael eich chwilio’n golygu eich bod chi wedi cael eich arestio.